Mô Tả Dược Liệu

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Ngũ bội tử

Tên khác: Bầu bí; Bơ pật; Bách trùng thương; Văn cáp; Galla sinensis

Tên khoa học: Schlechtendalia sinensis Bell là cái tổ của con sâu Ngũ bội tử (Schlechtendalia chinensis Bell.), nằm trên cây Muối (Rhus chinensis Mill.) thuộc họ Đào lộn hột (Anacardiaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Ngũ bội tử: Loài sâu Ngũ bội tử sống trên cây Muối (Rhus chinensis Mill.), sau đó tạo thành các tổ ở cành non hoặc cuống lá. Các tổ này thường có hình nhiều nhánh hoặc hình trứng, bề mặt có lông mịn màu xám nhạt hoặc đỏ nâu. Bẻ đôi tổ thấy vách dày từ 1 – 2 mm, cứng, bóng. Bên trong tổ đôi khi còn các mảnh của sâu.

Có hai loại:

• Giác bội là các tổ dạng hình củ ấu, dạng sừng, phân các nhánh không đều nhau, vách khá mỏng, nhiều lông tơ mềm.

• Đỗ bội là các tổ hình trứng hoặc hình thoi, dài từ 2,5 – 9 cm, rộng từ 1,5 – 4 cm, mặt ngoài màu xám, có ít lông tơ mềm, dễ vỡ do cứng và giòn.

Cây Muối (Rhus chinensis Mill.): Đây là cây gỗ nhỏ cao từ 2 – 8 m. Lá kép lông chim 1 lần lẻ mang 7 – 14 lá chét, mọc cách. Cuống lá chính có rìa như cánh, màu nâu nhạt, có lông, không có cuống phụ. Phiến lá chét hình trứng dài từ 5 – 14 cm, rộng từ 2,5 – 9 cm, mép có răng cưa. Cụm hoa hỗn hợp, hình chùy, mọc ở ngọn cành, mang các hoa nhỏ, màu trắng sữa. Cụm hoa dài từ 20 – 30 cm. Quả hạch đựng 1 hạt, màu vàng cam đỏ.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phân bố

Ở nước ta, Ngũ bội tử được tìm thấy ở một số tỉnh thành phía Bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, Hà Giang, Lào Cai và một số tỉnh vùng Tây Bắc.

Trên thế giới, Ngũ bội tử được tìm thấy nhiều ở Trung Quốc (Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam, Phúc Kiến…), ngoài ra còn ở Nhật Bản.

Thu hái và chế biến

Vào khoảng tháng 5 – 6, sâu Ngũ bội tử cái từ các cây khác di chuyển đến cây Muối để đẻ trứng vào lá hoặc cành non. Từ những vị trí bị sâu tác động, cây cho ra các Ngũ bội.

Vào khoảng tháng 9, các Ngũ bội này được thu hái rồi đem về giết con sâu ở trong bằng cách hấp, sau đó đem phơi khô.

Trước đây, mỗi năm, nước ta đã từng có thể xuất khẩu 30 – 40 tấn Ngũ bội tử.

Bộ phận sử dụng

Tổ đặc biệt của con sâu Ngũ bội tử (Gala chinensis).